Prapë kthimi i ankthit dhe i një shtrëngese në gjoks, kur bashkë me Miran morrëm rrugën e kthimit për në Selanik. Meraku i ndonjë rradhe të gjatë makinash në doganë na shoqëroi gjithë rrugës, duke venitur atë kënaqësi takimesh e çmalljesh me të afërm e miq korçarë. Ja dhe kthesa e fundit, që preu edhe fijen e vogël të shpresës për një kalim normal të doganës. Radha ishte që në hyrje të hyrjes, gjë që më tmerroi, se s’më jepte as mundësinë më të vogël për të arritur punën e të hënës. Shtrëngesa në gjoks u zhvendos në kokë, duke krijuar copra zgjidhjesh, herë naive e të pabesueshme, herë të besueshme, por të guximshme për t’u provuar. Dola nga vetura i sikletosur dhe kur arrita në godina e marrjes së vulave, llogaria më nxorri të njëzetin deri në trari i dytë i doganës sonë. Aty vërtiteshin dy policët e kontrollit dhe një civil, që kur më pa të ndaluar pranë tyre, m’u afrua e me një mirësjellje të veçantë më pyeti, “C’kemi, si ja kalon?” dhe pa marrë përgjigjen time vazhdoi, “Do të kalosh matanë? Vështirë. S’ka lëvizur rradha që para dite”. E pyeta me shpresën e ndonjë zgjidhjeje, pasi e kuptova që xheç kishte në dorë të bënte, “Domethënë s’bëhet gjë?”
“S’ka gjë që s’bëhet, po qe se pranon”.
“Ja pranova, prapë rradha është e gjatë brenda doganës greke”.
“Kush tha që do presësh rradhën? Shko në vetura dhe kur të të bëj shenjë unë, nisu dhe kalo anash, deri në krye të rradhës në greku”.
Në vend që të lehtësohesha, m’u shtua më shumë sikleti dhe po rrija në mëdyshje. Ai bëri ca hapa prapa duke pritur aprovimin tim, por si mund të pranoja, pa ditur se ku arrinte kjo lloj pagese? Se nuk ishte një xhep në lojë e për më tepër vetëm xhep shqiptar, përderisa do më ndizej drita jeshile deri në marrjen e vulës në dogana greke.
U largova i menduar, u ktheva përsëri duke ndeshur në shikimin e tij pyetës e përsëri ju shmanga si për ta ngacmuar për një pazar më të pranueshëm për mua. Për të qeshur e për të qarë këto lëvizje e mendime të miat, që prisnin një pazar me leverdi, pa u bërë asnjë pazar fillestar. E meqë kjo s’ndodhi, m’u duk sikur isha unë që i dola borxhit në këtë lloj biznesi pantonim. Shtrëngesa në kokë po kalonte gradualisht në dhimbje të saj, gjë që më ndodh kur pamundësia e zgjidhjes së një halli, mbizotëron mbi çdo lloj varianti zgjidhës të tij. I çorientuar dhe ankthuar po kaloja në kthim pranë veturave të palëvizura as një metër nga rradha, që bashkë me pozicionet qëndruese të njerëzve në to, më ngjanin si karvanet në mes të shkretëtirës. Fëmijë në prehër të nënës, që mbase kujtonin se ishte pjesë e domosdoshme e jetës gjumi doganor. Të moshuar të përgjumur e kokëvarur, që mbase ju dukej privilegj komoditeti i rradhës brenda në veturë, para rradhës së dikurshme në të ftohtë e në të nxehtë për një shishe qumësht a një kile mish. Ja dhe masa e argasur e argatëve, me një aftësi të jashtëzakonshme transformuese të dufit dhe revoltës së brendshme shpirtërore, në një shfaqje duruese e urtësie shembullore.
“Hë, ç’thuhet? Filluan të punojnë matanë?”, më pyeti ai që ishte në rradhë para meje.
Tunda kokën në shenjë mohuese, por ai m’u afrua më shumë, duke më pyetur se si mund të kalonte të paktën trarin e parë të doganës shqiptare. “Fare lehtë”, ja ktheva, “me nja dy a treqind lek në dorë policit që rri në trari”.
Shpejtoi hapat dhe pasi kontaktoi me policin u kthye me vrap drejt veturës. As vetë s’di se si u ndodha tek timoni dhe në çastin që ai doli nga rradha, të njëjtin veprim bëra dhe unë duke e ndjekur pas. I përfshirë nga një guxim i tepruar, falë një mendimi po të guximshëm, i bëra shenjë policit duke i treguar veturën para meje, si për t’i thënë që në lojën e kungulleshkës bëja pjesë dhe unë, desh apo s’desh ai. E megjithatë, prapë të fundit në grupin e dytë të rradhës që e ka fillimin në hyrje të doganës greke. Nuk më shqetësonte kjo rradhë, para asaj që pashë në hapësirën greke, ku nga njera anë veturat ishin në vazhdimësi që në hyrje të saj dhe paralel me to, tre a katër autobuzë të linjës, veç dy të tjerëve më në thellësi. Dola nga vetura dhe eca përpara në drejtim të portës, ku ishte grumbulluar shumica e njerëzve. Ishte një ecje instiktive dhe e pashpresë, shoqëruar me një mendim pa kurrfarë mendimi konkret, në pritje të ndonjë të papriture të çuditshme.
Eeh, moj botë e koklavitur, që i ke vënë njerëzit në dilema e ankthe, në superioritete dhe inferioritete të ngatëruara! A e di vallë ç’krijesa të sajuara njerëzore, bëjnë komandën e krijesave të munduara njerëzore? Kaq e pafuqishme qenke të çkoklavitesh, apo pret dhe ti ndonjë të papritur të çuditshme?
Po le të tjerët më me mend se mua, të merren me koklavitjet dhe ç’koklavitjet e mëdhaja, por deri sa të arrihet kjo, (dhëntë Zoti të arrihet!), si t’ja bëjmë me “të voglat” e përditëshme, që gati sa s’po na luajnë nga mentë e kokës!?
Se ja, në një pikë kufitare shqiptaro-greke ndodhesh dhe e ndjen veten si një qënie amorfe, të shkëputur nga personaliteti i vetvetes, që hidhet e pritet nga karaktere të plasaritura punonjësish doganorë.
Ndërsa në anën shqiptare ndesh llojin më të veçantë e të bastarduar të lypësit, që në vend të veshjes së leckosur, karakteristike për një lypës, ka uniformën e nderuar të policit, në anën greke ndesh llojin më të veçantë e të bastarduar të autoriteti policor, që në vend të shkopit të ligjit, përdor ligjin e shkopit dhe të çpersonalizimit ndaj fqinjëve hallexhinj.
M’u afrua me një lloj krekosje dhe autoritet të shtirur ky lloj lypësi i policuar, që të bën të njohurin pa të lënë të mendohesh nëse e njeh vërtet apo jo dhe të “qan” hallin që të ka zënë, më shumë se e qara tënde. Më tregoi një vend bosh në krye të rradhës, duke lënë të kuptoja që aty mund të parkoja menjëherë, jo me aq para sa mundja unë, si në rastin me një lypës, por aq sa desh ai, si në rastin e atij që të ka në dorë.
“Si të bëjmë?”, e pyes Miran. “Rradha s’po lëviz dhe po filloi të lëvizë, kushedi kur mund të dalim nga dogana greke. Me dhjetë evro ose njëmijë lek mund të vemë në krye. Nuk qaj hallin e pritjes, por të punës”.
Pasi morra dhe aprovimin e Miras, u realizua si me magji parkimi mu në hyrje të doganës greke.
Lypësi i policuar bashkoi dhjetë evrotë me tufën tjetër të përzjerë të evrolekëve. Mbase atë ditë plotësohej plani i mbarimit të çatisë së vilës, ose i blerjes së një Mercedesi më të ri. Mbase!
Shyqyr më në fund diçka lëvizi dhe pas shenjës së ushtarit grek kalova portën, këtë herë më i lehtësuar, se në fund të fundit, sado të vonoheshim, nuk do na mbanin për mëngjesin e sa hënës.
Por ndërsa lehtësia shpirtërore është njera anë pozitive e ndjesisë së shpirtit, plagosja shpirtërore qenka e keqja më paralizuese e tij. Se, të dashur miq, fillon të veprojë me një debilitet në karakter dhe mediokritet në tru, ai, i fuqishmi deri në karagjozllëk, autoriteti policor. Nuk arrin t’i qasesh më të thjeshtit në detyrë, ushtarit që mban rradhën, për të të sqaruar diçka, kur pa pritur të nxjerrësh rrokjen e parë të fjalës, të lëshohet një ulërimë kafshore, “Pisoo!!!”, që si me presion të shtyn disa metra prapa.
Kur arrita në krye të rradhës dhe në sporteli nuk kishte asnjë person për vulë, i dhashë pak gaz veturës dhe lëviza me një ngadalësi breshke. Nëne, moj nëne, ç’më dëgjuan veshët e më panë sytë, porsa dolëm me Miran nga vetura. Një dy metrosh ushtar, që mbase ngatërroi vendin e shërbimit me ndonjë manovër stërvitore të repartit, doli i egërsuar nga godina dhe m’u sul sikur të isha objekti armik i stërvitjes. Bëra ca hapa prapa, duke dëgjuar se si mund të kthehen në ofendonjëse dhe injoruese, fjalët e lashta dhe të bukura greke. U dashka të riprish gjakun dhe tani, që tek i kujtoj, më kumbojnë në vesh e më vrasin në shpirt. “Pisoo!!! Pjos su ipe na ksekinisis re skato alvane! Tora tha bis telefteos! Fige!!!(Prapa!!! Kush të tha të lëvizësh mor m.. shqiptar! Tani do hysh i fundit! Ikë)!!!”
I dhashë veturës më prapa dhe dola prej saj në një gjendje të turbulluar e gati në shpërthim, por shoferët e taksive që kisha pas më ndalën, duke thënë që më keq do ta pësoja po të kundërshtoja. Në atë çast nuk dija nëse isha pronë e vetvetes, pasi ajo po përdorej si një objekt përçmues nga një kompleks i ngatëruar ushtari, në këtë pikë komplekse ndarëse e bashkuese fqinjësh të lashtë. Por nëse komplekset e kohës mund t’i zhvleftësojë vetë koha, kompleksin e atij çasti s’mund ta mbaja mbi supe në pritje të kësaj kohe. Rreth njëzet metra më ndanin me të. Ishim përballë njeri-tjetrit, si në një duel kaubojsh. Unë me portofolin e dokumentave në dorë, kurse ai me duart në rripin e mesit, të ngarkuar me një tërësi mjetesh mbrojtëse luftarake. Një heshtje e frikëshme dhe një Mirushe e pafuqishme për të më ndalur. Ndonëse s’kisha hedhur as një hap përpara, ajo e dinte mirë ç’do ndodhte nga çasti në çast. Sepse sa herë jam ndodhur në dilemën e kryerjes ose jo, të një veprimi të guximshëm e të drejtë, sipas logjikës sime, gjithmonë ka humbur jo-ja. S’do bënte keq ta mësonte dhe ushtari i pamësuar, ndonëse kishte në dorë veç gurit e arrës edhe tabanin ku ta çante këtë arrë. S’ka më keq kur gurmbajtësi dhe arrëmbajtësi kanë një emër të vetëm si në këtë rast, apo të ngjashëm me të. I ngrysur në kapanon pa asnjë guriçkë e lajthiçkë dhe i zgjuar në doganë me një gur e arrë në dorë, fillon t’i veprojë mania tërbuese komanduese, para fqinjëve më të pambrojtur e hallexhinj shqiptarë. Ai që para shefit më të thjeshtë grek qëndron gati-tu dhe mund të shurojë nga frika, ai guxon të shurojë dinjitetin dhe personalitetin njerëzor të shtetasit shqiptar, punëtor apo intelektual qoftë.
“Duelin” guxova unë ta filloj.
“Mund të më dëgjosh pak, të lutem, si të jem miku tënd? Lere rradhën, kur të duash ti do hy. Nuk më intereson vula në këtë pashaportë, para njerzillëkut dhe dinjitetit. Mos më keqkupto, por në jetën time asnjë njeri nuk më ka thirrur e ofenduar në këtë mënyrë, aq më shumë para gruas sime, që më respekton dhe e respektetoj”.
Ai: “Ku shkuan ata që dolën nga burgjet? Erdhën në Greqi dhe janë të rrezikshëm. Ku ta di unë çfarë jeni ju. As që më intereson ta di. Jeni mësuar keq. Lëvizni për ditë. Nuk kuptoj sa milion jeni?”
Unë: “I ligu është i lig, qoftë shqiptar, grek, italian apo amerikan. Atë e urrej dhe unë më shumë se ty, se dua të jetoj i qetë dhe i sigurt me familjen time. Unë kam tani më shumë shokë grekë se shqiptarë, bile kur u shtrova në spital dhe kisha nevojë për gjak, i pari që dhuroi për mua ishte shoku grek i punës”.
Ai tundi kokën pa folur dhe u drejtua për tek xhipi i policisë. Kur hyri brenda, unë ju afrova dhe e pyeta se si të veproja. Shyqyr Zotit që nuk dëgjova thirrjen e zakonshme, “Piso”, por në ikje e sipër kapa fjalët shpresdhënëse, “Prisni në rradhë. Do t’ju thotë tjetri kur të kaloni”.
Këtë sihariq e përcolla tek taksixhinjtë, që kujtuan se do ta pësonin bashkë me mua. Ju thashë: “E vështirë për ta zënë mik, ndonëse unë i fola si mik”.
Nuk them se e ndala yryshin e një manie apo marrëzie të rrënjëzuar prej kohësh, por të shpresoj se mbase diçka të vogël arrita në frenimin e tij, qoftë dhe në personin më të papozitshëm të kësaj pike doganore.
Ndonëse i vërtiti mbarë e prapë kartat 6 mujore, ndonëse i tendosi tej mase dhe i shfletoi sikur numuronte ndonjë tufë parash pashaportat tona, punonjësi i sportelit na përcolli me thënien e ngrohtë, “Kalo taksidhi(Rrugë të mbarë)!”
“ Shyqyr më në fund!”, tha duke marrë frymë e lehtësuar Mira, por më pas vazhdoi, “Sa të kalojmë dhe ushtarët tek ura, se vetëm atëhere do jem plotësisht e qetë”.
“Me ta s’ka problem. Një kontroll dhe regjistrim të diplomës bëjnë. Sa për kartat e tjera, janë vulat e doganës greke”, ja ktheva si për ta qetësuar atë dhe veten time.
Një shenjë për ndalim pas kalimit të urrës dhe kërkim i dokumentave të makinës dhe leje kalimeve. Ndërsa njeri regjistronte në një regjistër diçka nga diploma dhe targën e makinës, tjetri porsa lexoi diçka në leje kalimet, ja tregoi shokut në krah, që mund të ishte më në pozitë se ai dhe të dy bashkë morrën një qëndrim tej seriozitetit të çastit. Jepnin e merrnin me njeri-tjetrin, hidhnin nganjëherë sytë në drejtimin tonë, sikur të ishin në gjurmët e zbulimit të ndonjë misteri antiligjor apo kriminal. Pse e them kaq të avancuar këtë mendim? Sepse porsa dola nga vetura dhe ju afrova për t’i pyetur se ç’i mundonte me kartat tona, si në kor ushtarak thirrën të njohurën fjalë tashmë alergjike për mua, “Piisoo!!!” dhe bashkë me të, “Bes mesa sto amaksi(Hyrë brenda në veturë)!”
Të duket vetja një mikro njeri, që sado mend në tru të kesh, kthehen në çast të pavlefshme për situatën, duke rënë në mëshirën e vendimit të ca zanatçinjve pa zanat. Sepse bën bam vula e doganës greke, pra ja ku është ujku i shprehjes kaq të njohur, kurse ata rrinë dhe merren me gjurmët e tij. O Zot na rruaj nga injoranca, a ku ta di unë ç’emër t’i ve, një veprimi të tillë! Seriozë deri në karagjozllëk, shkuan tek lapidari përballë dhe duke shfrytëzuar rrezet e fundit të diellit, mundoheshin të zbulonin ndonjë njollë të zezë në kartat 6 mujore, siç bëjnë doktorët në rastin e radiografive. Më bënë shenjë të vija drejt tyre dhe kur sçmë ndante as një hap, më pyetën, “Qenke nga rajoni policor i Ano Polit?” Sikur nuk e lexonin dot greqisht të zezën mbi të bardhë! Nejse. Ju shpjegova me pak fjalë procesin e marrjes së atyre kartave, ju tregova kartën paraardhëse, vizën e marrë nga konsullata greke në Korçë, por ata duke mbetur në dyshimin e tyre, shkuan tek telefoni dhe s’di se me kë folën. Mendja ma thotë që u lidhën me doganën, se fill pas uljes së receptorit, më dhanë gjithë kartat e dokumentat dhe me një të thënë formale, “Kalo taksidhi!”, më lejuan të kaloja nga kjo gjendje me të vërtetë tragjikomike. Bëmë kryqin me Miran dhe vetëm atëhere thamë me gjithë zemër, “Aj rrugën e mbarë të kemi!”, shoqëruar kjo me një puthje të ngrohtë buzësh.
* * *