Shumë ateistë mendojnë se ateizmi i tyre është produkt i të menduarit racional dhe objektiv, larg “paragjykimeve dhe stereotipeve të vjetra”. Ata përdorin argumente të tilla si "Unë nuk besoj në Zot, unë besoj në shkencë" për të shpjeguar se provat dhe logjika, në vend të besimit dhe dogmave të mbinatyrshme, mbështesin mendimin e tyre. Por, vetëm sepse besoni në kërkime shkencore të bazuara në prova që i nënshtrohen kontrolleve dhe procedurave të rrepta, nuk do të thotë që mendja juaj funksionon në të njëjtën mënyrë.
Kur pyesni ateistët se pse u bënë ateistë, ata shpesh tregojnë momentet “eureka” kur kuptuan se feja thjesht nuk ka kuptim dhe interpretimet fetare për botën dhe jetën është “non-sense”.
Çuditërisht mbase, shumë njerëz fetarë në të vërtetë kanë një qëndrim të ngjashëm me atë të ateistëve. Kjo ndodh kur teologët dhe teistët e tjerë spekulojnë se duhet të jetë mjaft e trishtuar të jesh ateist, pasi të mungon (ashtu e mendon një besimtar situatën e ateistit) përmbushja filozofike, etike, mitike dhe estetike që njerëzit fetarë gëzojnë. Ateisti shihet si një fatkeq i mbërthyer në botën ftohtë të racionalitetit.
Shkenca e ateizmit
Problemi që çdo mendimtar racional duhet të trajtojë është se shkenca gjithnjë e më shumë tregon se ateistët nuk janë më racionalë sesa teistët. Në të vërtetë, ateistët janë po aq të ndjeshëm sa të tjerët për të "menduar në grup" dhe forma të tjera joracionale të njohjes. Për shembull, njerëzit fetarë dhe jofetarë mund të përfundojnë duke ndjekur individë karizmatikë pa pyetur veten nëse kanë të drejtë. Edhe besimtarët edhe ateistët kanë ndjekur liderë politikë në akte të tmerrshme, pavarësisht besimit ose jo tek një forcë mbitokësore.
Edhe vetë besimet ateiste kanë shumë më pak të bëjnë me hetimin racional sesa ateistët mendojnë. Tani e dimë, për shembull, që fëmijët jofetarë të prindërve fetarë hedhin poshtë besimet e tyre për arsye që nuk kanë shumë të bëjnë me arsyetimin intelektual, por më tepër me një ndjenjë rebelimi. Hulumtimi më i fundit njohës tregon se faktori vendimtar është të mësosh nga ato që bëjnë prindërit sesa nga ato që thonë ata. Pra, nëse një prind thotë se ata janë të krishterë, por ata nuk jetojnë si të tillë, pra nuk shkojnë në Kishë dhe nuk ndjekin ritet fetare fëmijët e tyre konludojnë që feja ka kuptim. Fëmijët pra, nuk dëgjojnë, por imitojnë të rriturit rreth tyre.
Kjo është krejtësisht racionale në një kuptim, por fëmijët nuk po e përpunojnë këtë në një nivel njohës. Gjatë historisë sonë evolucionare, njerëzve shpesh u ka munguar koha për të kontrolluar dhe vlerësuar çka është faktike dhe për të mbijetuar u është dashur të marrin vendime dhe të bëjnë vlerësime të shpejta. Kjo do të thotë që fëmijët në një farë mase thjesht thithin informacionin thelbësor, i cili në këtë rast është se besimi fetar nuk duket se ka rëndësi, ndonëse prindërit nominalisht e quajnë veten besimtarë.
Edhe fëmijët më të rritur dhe adoleshentët që në të vërtetë mendojnë për temën e fesë mund të mos i qasen asaj aq pavarësisht sa mendojnë. Kërkimet në zhvillim po tregojnë se prindërit ateistë (dhe të tjerët) u transmetojnë besimet fëmijëve të tyre në një mënyrë të ngjashme me prindërit fetarë, përmes ndarjes së kulturës së tyre aq sa argumenteve të tyre.
Disa prindër mendojnë se fëmijët e tyre duhet të zgjedhin bindjet e tyre për veten e tyre, por ajo që ata bëjnë më pas është të përcjellin mënyra të caktuara të të menduarit për fenë, si ideja që feja është një çështje zgjedhje sesa e vërteta hyjnore. Nuk është për t'u habitur që pothuajse të gjithë këta fëmijë - 95% - përfundojnë "duke zgjedhur" të jenë ateist.
Shkenca kundër besimeve
Por, a kanë më shumë gjasa ateistët të përqafojnë shkencën sesa njerëzit fetarë? Shumë sisteme besimi mund të integrohen pak a shumë nga afër me njohuritë shkencore. Disa sisteme besimi janë hapur kritike ndaj shkencës dhe mendojnë se ajo ka ndikuar shumë mbi jetën tonë, ndërsa sistemet e tjera të besimit janë jashtëzakonisht të shqetësuar për të mësuar dhe për t'iu përgjigjur njohurive shkencore.
Por, ky ndryshim nuk harton mjeshtërisht nëse jeni fetar apo jo. Disa tradita protestante, për shembull, e shohin racionalitetin ose mendimin shkencor si thelbësor në jetën e tyre fetare. Ndërkohë, një brez i ri i ateistëve postmodernë nxjerrin në pah kufijtë e njohurive njerëzore dhe i shohin njohuritë shkencore si jashtëzakonisht të kufizuara, madje edhe problematike, veçanërisht kur bëhet fjalë për pyetje ekzistenciale dhe etike. Këta ateistë, për shembull, mund të ndjekin mendimtarë si Charles Baudelaire në pikëpamjen se njohuria e vërtetë gjendet vetëm në shprehjen artistike.
Dhe ndërsa shumë ateistë u pëlqen të mendojnë për veten e tyre si pro shkencës, vetë shkenca dhe teknologjia nganjëherë mund të jenë baza e të menduarit fetar ose besimeve, ose diçka shumë e ngjashme me të. Për shembull, ngritja e lëvizjes transhumaniste, e cila përqendrohet në besimin se njerëzit mund dhe duhet të kapërcejnë gjendjen e tyre aktuale natyrore dhe kufizimet përmes përdorimit të teknologjisë, është një shembull se si inovacioni teknologjik po nxit shfaqjen e lëvizjeve të reja që kanë shumë të përbashkëta me dogmat fetare/
Edhe për ata ateistë skeptikë ndaj transhumanizmit, roli i shkencës nuk ka të bëjë vetëm me racionalitetin, ai mund të sigurojë përmbushjen filozofike, etike, mitike dhe estetike që besimet fetare kanë bërë përgjatë historisë. Shkenca e botës biologjike, për shembull, është shumë më tepër sesa një temë kurioziteti intelektual - për disa ateistë, ajo siguron kuptim dhe rehati në të njëjtën mënyrë që besimi në Zot ofrohen kuptim dhe qëllim për teistët. Psikologët tregojnë se besimi në shkencë rritet përballë stresit dhe ankthit ekzistencial, ashtu si besimet fetare intensifikohen për teistët në këto situata.
Por, lajmi i mirë për të gjithë të interesuarit është se racionaliteti është një vyrtyr i mbivlerësuar. Zgjuarsia njerëzore mbështetet në më shumë sesa të menduarit racional. Siç thotë Haidt për "mendjen e drejtë", ne në fakt jemi "të dizajnuar për të bërë moral", edhe nëse nuk po e bëjmë atë në mënyrën racionale që mendojmë se jemi duke e bërë. Aftësia për të marrë vendime të shpejta, për të ndjekur pasionet tona dhe për të vepruar me intuitën janë gjithashtu cilësi të rëndësishme njerëzore dhe thelbësore për suksesin tonë.
Është e dobishme që ne kemi shpikur diçka që, ndryshe nga mendjet tona, është racionale dhe e bazuar në prova: shkenca. Kur kemi nevojë për prova të duhura, shkenca shumë shpesh mund t'i sigurojë ato - për sa kohë që tema mund të testohet. E rëndësishmja, provat shkencore nuk tentojnë të mbështesin pikëpamjen se ateizmi ka të bëjë me mendimin racional dhe teizmi ka të bëjë me përmbushjet ekzistenciale. E vërteta është se njerëzit nuk janë si shkenca, askush prej nesh nuk jeton pa veprime irracional, as pa burime të kuptimit ekzistencial dhe dëshirës për komoditetit.
Në fund të fundit nga pikëpamja matematikore të qënit ateist është një lojë humbëse. Ashtu siç ka përshkuar matematicieni francez Blaise Pascal, në rast se je besimtar dhe e ke gabim, humbja është minimale, ndërkohë realizimi se ateizmi ka qenë i gabuar vjen shumë vonë dhe mund të ketë pasoja tejet negative. Ndaj, duhet të jemi më "racionalë" kur themi se jemi pro-shkencë, teksa mbrojmë parimin e ateizmit.
Përshtatur nga “The Conversation”