Bazat kushtetuese për funksionimin e Prokurorisë në Republikën e Shqipërisë vendosen nga pjesa 10 e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Sipas Kushtetutës Prokuroria ushtron ndjekjen penale, si dhe përfaqëson akuzën në gjyq në emër të shtetit. Prokurorët janë të organizuar dhe funksionojnë pranë sistemit gjyqësor si një organ i centralizuar.
Prokurori i Përgjithshëm emërohet nga Presidenti i Republikës me pëlqimin e Kuvendit.
Prokurori i Përgjithshëm mund të shkarkohet nga Presidenti i Republikës, me propozim të Kuvendit, për shkelje të Kushtetutës ose për shkelje të rënda të ligjit gjatë ushtrimit të funksioneve të tij, për paaftësi mendore a fizike, për akte e sjellje që diskreditojnë rëndë pozitën dhe figurën e Prokurorit. Prokurorët e tjerë emërohen dhe shkarkohen nga Presidenti i Republikës me propozim të Prokurorit të Përgjithshëm.
Por në mënyrë më të detajuar organizimi dhe funksionimi i Prokurorisë rregullohet nga Ligji Nr.8737, datë 12.2.2001 "Për Organizimin dhe Funksionimin e Prokurorisë në Republikën e Shqipërisë". Sipas këtij ligji, Prokuroria organizohet dhe funksionon nën drejtimin e Prokurorit të Përgjithshëm si strukturë e centralizuar, ku përfshihen Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm, Këshilli i Prokurorisë dhe Prokuroritë pranë sistemit gjyqësor. Prokurorët në ushtrimin e detyrës u nënshtrohen Kushtetutës dhe Ligjeve si dhe i ushtrojnë kompetencat e tyre duke respektuar parimet e proçedimit të drejtë, të barabartë e të rregullt ligjor dhe mbrojtjes të së drejtave, interesave dhe të lirive të ligjshme të njeriut.
Përveç funksionit të saj parësor në ushtrimin e ndjekjes penale dhe përfaqësimit të akuzës Prokuroria organizon dhe bashkëpunon me institucione shtetërore, si dhe me subjekte të tjera publike e private në veprimtari për edukimin e shoqërisë, me synim njohjen e ligjit dhe parandalimin e kriminalitetit.
Edhe në rastin e veprimtarisë së Prokurorisë, informimi i publikut mbetet një nga parimet parësore të kësaj veprimtarie. Megjithatë, prokurorëve nuk i lejohet të japin të dhëna që dëmtojne proçesin e hetimeve, që cënojnë dinjitetin dhe jetën private të personave, që cënojne të drejtat e të miturve dhe moralin publik.
Roli i Prokurorit të Përgjithshëm
Prokurori i Përgjithshëm qendron në krye të të gjithë sistemit dhe strukturës së Prokurorisë. Prokurori i Përgjithshëm ështe përgjegjësi primar për mbarëvajtjen e punëve në Prokurori si dhe për plotësimin e detyrave nga ana e saj.
Shkurtimisht, kompetencat apo detyrat kryesore të Prokurorit të Përgjithshëm konsistojnë në propozimet që Prokurori i Përgjithshëm i bën Presidentit të Republikës për përcaktimin e numrit të përgjithshëm të prokurorëve, pasi të ketë marrë mendimin e Ministrit të Drejtësisë si dhe në propozimet për emërimin, transferimin, ngritjen në detyrë dhe shkarkimin e prokurorëve.
Gjithashtu, Prokurori i Përgjithshëm cakton drejtuesit e prokurorive dhe zëvëndësit e tyre në Prokuroritë pranë Gjykatave, miraton strukturën, organikën dhe rregulloret e funksionimit të Prokurorive pranë Gjykatave dhe të Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm, urdhëron komandimin e prokurorëve, ushtron funksionet e drejtuesit të Prokurorisë pranë Gjykatës së Lartë, emëron dhe shkarkon punonjësit e administratës në strukturat e Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm, përfaqëson Prokurorinë në marrëdhëniet me të tretët, përcakton pagesat për rastet e shpërblimit të dëshmitarëve apo për sigurimin e provave të rëndësishme për hetimet si dhe jep udhëzime për punën e Policisë Gjyqësore.
Prokurori i Përgjithshem i ushtron funksionet e mësipërme duke nxjerrë urdhra dhe udhëzime për ushtrimin e detyrave të përcaktuara nga Kushtetuta dhe Ligjet. Pranë Prokurorit të Përgjithshëm funksionon një zyrë e cila quhet Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm. Kjo zyrë përbëhet nga Kabineti i Prokurorit të Përgjithshëm, i cili jep të dhëna, përgatit dhe bashkërendon marrëdhëniet e Prokurorit të Përgjithshëm me strukturat në varësi të tij, me institucionet shtetërore dhe me publikun; nga Drejtoritë e hetimit dhe të kontrollit të ndjekjes penale, të cilat bashkërendojnë, kontrollojnë dhe ndihmojnë Prokuroritë pranë Gjykatave në ushtrimin e funksioneve të tyre; nga Drejtoria e Marrëdhenieve Juridiksionale me jashtë, e cila inicion, përgatit dhe ndjek realizimin e marrëdhenieve të Prokurorisë me institucionet analoge ose me subjekte të tjera, të huaja si dhe nga Drejtoria e Personelit dhe Inspektimit, e cila administron dokumentacionin me të dhënat vetiake të kandidatëve, prokurorëve dhe punonjësve të tjerë të Prokurorisë, kontrollon, në mënyrë të planifikuar ose për çështje të veçanta, ushtrimin e detyrës nga prokurorët, verifikon pasuritë e tyre, si dhe përgatit dokumentacionin për emërimin, transferimin, ngritjen në detyrë dhe shkarkimin e prokurorëve.
Këshilli i Prokurorisë
Këshilli i Prokurorisë është një organ këshillimor i cili përbëhet nga shtatë anëtarë. Në Këshillin e Prokurorisë bëjnë pjesë një përfaqësues i Presidentit, një përfaqësues i Ministrit të Drejtësisë dhe pesë prokurorë të cilët zgjidhen nga mbledhja e përgjithshme e prokurorëve.
Këshilli i Prokurorisë organizon konkursin për emërimin e prokurorëve, shqyrton vlerësimin e punës dhe shkeljet disiplinore të kryera nga prokurorët dhe jep mendim për projektet e Prokurorit të Përgjithshëm, si dhe për praktikën hetimore.
Struktura e Prokurorisë Pranë Sistemit Gjyqësor
Struktura e Prokurorisë ndjek atë të sistemit gjyqësor. Me fjalë të tjera, pranë çdo niveli të sistemit gjyqësor kemi edhe Prokurorinë përkatëse. Pranë Gjykatës së Lartë funksionet e Prokurorisë ushtrohen nga prokurorët e Prokurorisë së Përgjithshme. Prokurorët pranë Gjykatës së Lartë ushtrojnë ndjekjen penale, si dhe përfaqësojnë akuzën në gjyq kundër Presidentit të Republikës, Kryeministrit dhe anëtarëve të Këshillit të Ministrave, deputetëve, gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë.
Pranë Gjykatave të Apelit funksionet e Prokurorisë ushtrohen nga prokurorët e Apelit. Juridiksioni i tyre përfshin të gjithë territorin, ku shtrihet juridiksioni i Gjykatës përkatëse. Pranë Gjykatave të Shkallës së Parë funksionet e Prokurorisë ushtrohen nga prokurorët e shkallës së parë. Juridiksioni i tyre përfshin të gjithë territorin ku shtrihet juridiksioni i Gjykatës përkatëse.
Emërimi i Prokurorëve
Emërimi i prokurorëve bëhet me konkurs. Prokurori i Përgjithshëm, pasi ka marrë mendimin e Këshillit të Prokurorisë shpall publikisht vendet vakant për prokurorë, së paku një muaj para datës së caktuar për zhvillimin e konkurimit. Shpallja bëhet në të paktën dy gazeta me shpërndarje kombëtare dhe tirazh të mjaftueshëm, si dhe me anë të Radios dhe Televizionit Publik. Depozitimi i kërkesave të shoqëruara me dokumentet e kërkuara për pranimin në konkurim duhet të bëhet nga konkuruesit jo më vonë se dy javë nga data e fundit e shpalljes publike të vendit vakant.
Megjithatë, jo çdo person ka të drejtë të aplikojë për t'u emëruar prokuror. Më poshtë do të shikojmë që shteti me të drejtë kërkon garanci të mëdha për personat që kryejnë funksionin e prokurorit. Për t'u emëruar si prokuror një person duhet të jetë shtetas shqiptar jo më pak se 25 vjeç, të ketë zotësi të plotë për të vepruar, të ketë arsim të lartë juridik, të ketë përfunduar Shkollën e Magjistraturës, të mos jetë dënuar me vendim të formës së prerë për kryerjen e një vepre penale, të mos jetë larguar, për shkelje disiplinore, nga administrata publike brenda një afati prej 3 vjetësh nga data e depozitimit të kërkesës. Kur shkelja disiplinore është kryer gjatë ushtrimit të funksionit si gjyqtar, prokuror, oficer i Policisë Gjyqësore, noter ose avokat, afati i parashkrimit të kësaj shkeljeje është 5 vjet.
Kur personi nuk ka mbaruar Shkollën e Magjistraturës ai mund të emërohet prokuror vetëm në qoftë se ka punuar gjyqtar ose prokuror ose ka punuar, jo më pak se 3 vjet, pedagog në Shkollën e Magjistraturës, në Fakultetin Juridik, këshilltar ligjor, drejtues ose specialist në strukturat juridiko-profesionale në Kuvend, pranë Presidentit, në Këshillin e Ministrave, në Gjykatën e Lartë, në Ministrinë e Drejtësisë, pranë Zyrës së Avokatit të Popullit ose deputet me arsim të lartë juridik, si dhe oficer në Policinë Gjyqësore.
Në fund të proçesit të përzgjedhjes, Këshilli i Prokurorisë bën vlerësimin e kandidaturave dhe mendimin e tij ia paraqet Prokurorit të Përgjithshem, i cili duhet të vendosë për emërimet brenda 15 ditësh. Kandidatet për prokuror emërohen në detyrë nga Presidenti i Republikes me propozimin e Prokurorit të Përgjithshëm mbi bazën e rezultateve të konkurimit.
Prokurori i Përgjithshëm emërohet nga Presidenti i Republikës me pëlqimin e Kuvendit.
Prokurori i Përgjithshëm mund të shkarkohet nga Presidenti i Republikës, me propozim të Kuvendit, për shkelje të Kushtetutës ose për shkelje të rënda të ligjit gjatë ushtrimit të funksioneve të tij, për paaftësi mendore a fizike, për akte e sjellje që diskreditojnë rëndë pozitën dhe figurën e Prokurorit. Prokurorët e tjerë emërohen dhe shkarkohen nga Presidenti i Republikës me propozim të Prokurorit të Përgjithshëm.
Por në mënyrë më të detajuar organizimi dhe funksionimi i Prokurorisë rregullohet nga Ligji Nr.8737, datë 12.2.2001 "Për Organizimin dhe Funksionimin e Prokurorisë në Republikën e Shqipërisë". Sipas këtij ligji, Prokuroria organizohet dhe funksionon nën drejtimin e Prokurorit të Përgjithshëm si strukturë e centralizuar, ku përfshihen Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm, Këshilli i Prokurorisë dhe Prokuroritë pranë sistemit gjyqësor. Prokurorët në ushtrimin e detyrës u nënshtrohen Kushtetutës dhe Ligjeve si dhe i ushtrojnë kompetencat e tyre duke respektuar parimet e proçedimit të drejtë, të barabartë e të rregullt ligjor dhe mbrojtjes të së drejtave, interesave dhe të lirive të ligjshme të njeriut.
Përveç funksionit të saj parësor në ushtrimin e ndjekjes penale dhe përfaqësimit të akuzës Prokuroria organizon dhe bashkëpunon me institucione shtetërore, si dhe me subjekte të tjera publike e private në veprimtari për edukimin e shoqërisë, me synim njohjen e ligjit dhe parandalimin e kriminalitetit.
Edhe në rastin e veprimtarisë së Prokurorisë, informimi i publikut mbetet një nga parimet parësore të kësaj veprimtarie. Megjithatë, prokurorëve nuk i lejohet të japin të dhëna që dëmtojne proçesin e hetimeve, që cënojnë dinjitetin dhe jetën private të personave, që cënojne të drejtat e të miturve dhe moralin publik.
Roli i Prokurorit të Përgjithshëm
Prokurori i Përgjithshëm qendron në krye të të gjithë sistemit dhe strukturës së Prokurorisë. Prokurori i Përgjithshëm ështe përgjegjësi primar për mbarëvajtjen e punëve në Prokurori si dhe për plotësimin e detyrave nga ana e saj.
Shkurtimisht, kompetencat apo detyrat kryesore të Prokurorit të Përgjithshëm konsistojnë në propozimet që Prokurori i Përgjithshëm i bën Presidentit të Republikës për përcaktimin e numrit të përgjithshëm të prokurorëve, pasi të ketë marrë mendimin e Ministrit të Drejtësisë si dhe në propozimet për emërimin, transferimin, ngritjen në detyrë dhe shkarkimin e prokurorëve.
Gjithashtu, Prokurori i Përgjithshëm cakton drejtuesit e prokurorive dhe zëvëndësit e tyre në Prokuroritë pranë Gjykatave, miraton strukturën, organikën dhe rregulloret e funksionimit të Prokurorive pranë Gjykatave dhe të Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm, urdhëron komandimin e prokurorëve, ushtron funksionet e drejtuesit të Prokurorisë pranë Gjykatës së Lartë, emëron dhe shkarkon punonjësit e administratës në strukturat e Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm, përfaqëson Prokurorinë në marrëdhëniet me të tretët, përcakton pagesat për rastet e shpërblimit të dëshmitarëve apo për sigurimin e provave të rëndësishme për hetimet si dhe jep udhëzime për punën e Policisë Gjyqësore.
Prokurori i Përgjithshem i ushtron funksionet e mësipërme duke nxjerrë urdhra dhe udhëzime për ushtrimin e detyrave të përcaktuara nga Kushtetuta dhe Ligjet. Pranë Prokurorit të Përgjithshëm funksionon një zyrë e cila quhet Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm. Kjo zyrë përbëhet nga Kabineti i Prokurorit të Përgjithshëm, i cili jep të dhëna, përgatit dhe bashkërendon marrëdhëniet e Prokurorit të Përgjithshëm me strukturat në varësi të tij, me institucionet shtetërore dhe me publikun; nga Drejtoritë e hetimit dhe të kontrollit të ndjekjes penale, të cilat bashkërendojnë, kontrollojnë dhe ndihmojnë Prokuroritë pranë Gjykatave në ushtrimin e funksioneve të tyre; nga Drejtoria e Marrëdhenieve Juridiksionale me jashtë, e cila inicion, përgatit dhe ndjek realizimin e marrëdhenieve të Prokurorisë me institucionet analoge ose me subjekte të tjera, të huaja si dhe nga Drejtoria e Personelit dhe Inspektimit, e cila administron dokumentacionin me të dhënat vetiake të kandidatëve, prokurorëve dhe punonjësve të tjerë të Prokurorisë, kontrollon, në mënyrë të planifikuar ose për çështje të veçanta, ushtrimin e detyrës nga prokurorët, verifikon pasuritë e tyre, si dhe përgatit dokumentacionin për emërimin, transferimin, ngritjen në detyrë dhe shkarkimin e prokurorëve.
Këshilli i Prokurorisë
Këshilli i Prokurorisë është një organ këshillimor i cili përbëhet nga shtatë anëtarë. Në Këshillin e Prokurorisë bëjnë pjesë një përfaqësues i Presidentit, një përfaqësues i Ministrit të Drejtësisë dhe pesë prokurorë të cilët zgjidhen nga mbledhja e përgjithshme e prokurorëve.
Këshilli i Prokurorisë organizon konkursin për emërimin e prokurorëve, shqyrton vlerësimin e punës dhe shkeljet disiplinore të kryera nga prokurorët dhe jep mendim për projektet e Prokurorit të Përgjithshëm, si dhe për praktikën hetimore.
Struktura e Prokurorisë Pranë Sistemit Gjyqësor
Struktura e Prokurorisë ndjek atë të sistemit gjyqësor. Me fjalë të tjera, pranë çdo niveli të sistemit gjyqësor kemi edhe Prokurorinë përkatëse. Pranë Gjykatës së Lartë funksionet e Prokurorisë ushtrohen nga prokurorët e Prokurorisë së Përgjithshme. Prokurorët pranë Gjykatës së Lartë ushtrojnë ndjekjen penale, si dhe përfaqësojnë akuzën në gjyq kundër Presidentit të Republikës, Kryeministrit dhe anëtarëve të Këshillit të Ministrave, deputetëve, gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë.
Pranë Gjykatave të Apelit funksionet e Prokurorisë ushtrohen nga prokurorët e Apelit. Juridiksioni i tyre përfshin të gjithë territorin, ku shtrihet juridiksioni i Gjykatës përkatëse. Pranë Gjykatave të Shkallës së Parë funksionet e Prokurorisë ushtrohen nga prokurorët e shkallës së parë. Juridiksioni i tyre përfshin të gjithë territorin ku shtrihet juridiksioni i Gjykatës përkatëse.
Emërimi i Prokurorëve
Emërimi i prokurorëve bëhet me konkurs. Prokurori i Përgjithshëm, pasi ka marrë mendimin e Këshillit të Prokurorisë shpall publikisht vendet vakant për prokurorë, së paku një muaj para datës së caktuar për zhvillimin e konkurimit. Shpallja bëhet në të paktën dy gazeta me shpërndarje kombëtare dhe tirazh të mjaftueshëm, si dhe me anë të Radios dhe Televizionit Publik. Depozitimi i kërkesave të shoqëruara me dokumentet e kërkuara për pranimin në konkurim duhet të bëhet nga konkuruesit jo më vonë se dy javë nga data e fundit e shpalljes publike të vendit vakant.
Megjithatë, jo çdo person ka të drejtë të aplikojë për t'u emëruar prokuror. Më poshtë do të shikojmë që shteti me të drejtë kërkon garanci të mëdha për personat që kryejnë funksionin e prokurorit. Për t'u emëruar si prokuror një person duhet të jetë shtetas shqiptar jo më pak se 25 vjeç, të ketë zotësi të plotë për të vepruar, të ketë arsim të lartë juridik, të ketë përfunduar Shkollën e Magjistraturës, të mos jetë dënuar me vendim të formës së prerë për kryerjen e një vepre penale, të mos jetë larguar, për shkelje disiplinore, nga administrata publike brenda një afati prej 3 vjetësh nga data e depozitimit të kërkesës. Kur shkelja disiplinore është kryer gjatë ushtrimit të funksionit si gjyqtar, prokuror, oficer i Policisë Gjyqësore, noter ose avokat, afati i parashkrimit të kësaj shkeljeje është 5 vjet.
Kur personi nuk ka mbaruar Shkollën e Magjistraturës ai mund të emërohet prokuror vetëm në qoftë se ka punuar gjyqtar ose prokuror ose ka punuar, jo më pak se 3 vjet, pedagog në Shkollën e Magjistraturës, në Fakultetin Juridik, këshilltar ligjor, drejtues ose specialist në strukturat juridiko-profesionale në Kuvend, pranë Presidentit, në Këshillin e Ministrave, në Gjykatën e Lartë, në Ministrinë e Drejtësisë, pranë Zyrës së Avokatit të Popullit ose deputet me arsim të lartë juridik, si dhe oficer në Policinë Gjyqësore.
Në fund të proçesit të përzgjedhjes, Këshilli i Prokurorisë bën vlerësimin e kandidaturave dhe mendimin e tij ia paraqet Prokurorit të Përgjithshem, i cili duhet të vendosë për emërimet brenda 15 ditësh. Kandidatet për prokuror emërohen në detyrë nga Presidenti i Republikes me propozimin e Prokurorit të Përgjithshëm mbi bazën e rezultateve të konkurimit.